Δημόσια ανοικτή διαβούλευση επί του 1ου Σχεδίου του Περιφερειακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου (ΠΠ ΝΑ) 2021-2027
Σε συνέχεια των ενεργειών σχεδιασμού με στόχο την κατάρτιση του Περιφερειακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου (ΠΠ ΝΑ) 2021-2027 η Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης εγκαινιάζει ευρεία δημόσια ανοικτή διαβούλευση του 1ου Σχεδίου του Προγράμματος, έως την επίσημη υποβολή του στην Ε.Ε. που θα γίνει στις 12 Οκτωβρίου 2021.
Στην παρούσα πλατφόρμα πέραν του Σχεδίου αναρτάται και σύνοψη με τα βασικά στοιχεία σχεδιασμού του υπό κατάρτιση Προγράμματος.
6 Comments
Comments are closed.
Αναφορικά με τον απολογισμό, δεν θεωρούμε πρόβλημα την διαβούλευση με το πεδίο, αλλά τον μοναδικό τρόπο επίτευξης αποτελεσματικότητας του ΠΕΠ και δημιουργίας ουσιαστικού αντικτύπου. Επίσης καταδεικνύεται η ανάγκη για επιμόρφωση των στελεχών της Περιφέρειας και πολύ περισσότερο της ΕΛΑΝΕΤ σχετικά με την ΚΑΛΟ. Θεωρούμε την διαβούλευση με τους θεσμικά αρμόδιους φορείς απαραίτητη και αποτιμούμε θετικά το ότι πραγματοποιήθηκε, έστω και εκ των υστέρων, όπως και τα αποτελέσματά της. Ωστόσο πιστεύουμε ότι η διαβούλευση με τους θεσμικούς φορείς θα έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί πριν την έκδοση πρόσκλησης, ώστε να γίνει ένας βαθύτερος διάλογος με μικρότερες χρονικές πιέσεις και ελαφρυμένο διοικητικό βάρος για τους φορείς ΚΑΛΟ (η διαβούλευση γίνονταν ταυτόχρονα με την προετοιμασία των προτάσεων προς κατάθεση).
Σχετικά με το νέο ΠΕΠ θεωρούμε ότι είναι ορθότερο να αντικατασταθούν οι λέξεις “κοινωνική επιχειρηματικότητα” σε “Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία”, καθώς αφορά ένα σαφώς ορισμένο σύνολο οικονομικών δραστηριοτήτων με συγκεκριμένο σκοπό, οι οποίες λειτουργούν υπό το πλαίσιο του άρθρου 2 του νόμου 4430.
Θα θέλαμε επίσης να τονίσουμε την ανάγκη συμπερίληψης στο ΣΠ4 τη δημιουργία κέντρων στήριξης ΚΑΛΟ στην ΠΝΑ. Η έκδοση της πρόσκλησης για την ΚΑΛΟ το 2021 και η προετοιμασία προτάσεων από τους φορείς κατέδειξε την έλλειψη Κέντρων Στήριξης ΚΑΛΟ στην ΠΝΑ. Θεωρούμε απαραίτητη προτεραιότητα για την προώθηση της ΚΑΛΟ και την στήριξη νέων και υφιστάμενων φορέων, τη δημιουργία από την ΠΝΑ ή τη στήριξη της δημιουργίας από τους ίδιους τους φορείς ΚΑΛΟ τουλάχιστον δύο Κέντρων Στήριξης ΚΑΛΟ στην ΠΝΑ (Κυκλάδων και Δωδεκανήσου).
Τέλος, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι, παρόλο που δεν έχουμε ακόμα αποτελέσματα για την πρόσκληση χρηματοδότησης των φορέων ΚΑΛΟ στην ΠΝΑ, οι προτάσεις που υποβλήθηκαν ξεπέρασαν κατά πολύ τον προϋπολογισμό της πρόσκλησης. Ως εκ τούτου τεκμαίρεται το έντονο ενδιαφέρον του πεδίου και η διάθεση απορρόφησης πόρων για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Θεωρούμε απαραίτητη την αύξηση του προϋπολογισμού για την ΚΑΛΟ σε σχέση με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο ώστε να δοθούν τόσο στους υφιστάμενους όσο και σε νέους φορείς κίνητρα ανάπτυξης και επενδύσεων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι φορείς ΚΑΛΟ παράγουν έργο κοινωνικής ωφέλειας και η συνεργασία των ΟΤΑ μαζί τους μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.
Στο πλαίσιο της διαβούλευσης προτείνουμε τα εξής:
1)Στην Προτεραιότητα 2 (ΕΤΠΑ): Αειφορική ανάπτυξη και βιώσιμη διαχείριση των πόρων, την συμπλήρωση ενός επιπλέον στόχου «Διατήρηση και Αποκατάσταση της Βιοποικιλότητας».
Α)Στην δράση Δ.2.5 “Δίκτυα αποχέτευσης, αναβάθμιση υφιστάμενων εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και νέες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων σε τουριστικές και οικολογικά ευαίσθητες περιοχές” την κατασκευή εγκαταστάσεων επεξεργασίας ειδικών λυμάτων, όπως των στερεών & υγρών αποβλήτων των ελαιοτριβείων, σε νησιά όπως η Ρόδος, όπου η παραγωγή ελαιολάδου αλλά και ο όγκος των αποβλήτων είναι σημαντικά, με τεράστια περιβαλλοντική επιβάρυνση, καθώς
– και τα πλέον “πράσινα” ελαιοτριβεία δεν διαθέτουν τις απαραίτητες υποδομές
– η επένδυση είναι πολύ μεγάλου προϋπολογισμού, δυσβάστακτου σε νησί. Θα μπορούσαν να γίνουν υπό την διαχείριση του ΦΟΔΣΑ Νοτίου Αιγαίου, μονάδες επεξεργασίας που θα οδηγούν και στην παραγωγή προϊόντων (καύσιμη ύλη, πυρηνέλαιο, εδαφοβελτιωτικό κλπ)
Β) Την προσθήκη επιπλέον δράσης στον ειδικό στόχο “Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή
και της πρόληψης του κινδύνου καταστροφών, και της ανθεκτικότητας, λαμβάνοντας υπόψη προσεγγίσεις
που βασίζονται στο οικοσύστημα” που να αφορά σε ενέργειες καθαρισμού των δασικών εκτάσεων από τις πάμπολλες αυτοσχέδιες χωματερές που αποτελούν αιτία πρόκλησης πυρκαγιών το καλοκαίρι. Αν απομακρυνθούν αυτές σε συνδυασμό με την ορθή διαχείριση των στερεών απορριμμάτων, υπό την εποπτεία του ΦΟΔΣΑ, θα έχουμε ως αποτέλεσμα την δραστική τους μείωση και μαζί τον περιορισμό των δασικών πυρκαγιών.
Στην Προτεραιότητα 4 (ΕΤΠΑ): “Ανάπτυξη και βελτίωση κοινωνικών υποδομών”, στην δράση Δ.4.6 “Ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών εναλλακτικού τουρισμού” την υποστήριξη για τον περιπατητικό τουρισμό με την χάραξη νέων, συντήρηση υφιστάμενων, σήμανση και πιστοποίηση των μονοπατιών, σε νησιά που δεν έχουν αναπτύξει δίκτυο μονοπατιών, όπως η Ρόδος. Έχει γίνει μέχρι τώρα προσπάθεια για την ανάδειξή τους, αλλά δυστυχώς τα μονοπάτια παραμένουν χωρίς την κατάλληλη σήμανση και πιστοποίηση, ώστε να είναι ελκυστικά και ασφαλή στους ενδιαφερόμενους.
Ο τομέας του Πολιτισμού αποτελεί κινητήριο μοχλό ανάπτυξης για τις τοπικές κοινωνίες και συνδέεται με περισσότερους του ενός Στόχους Πολιτικής του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027. Ο Πολιτισμός, όπως απέδειξαν και οι δράσεις που χρηματοδοτήθηκαν στις προηγούμενες Προγραμματικές Περιόδους, δεν είναι μονοδιάστατος ώστε να σχετίζεται μόνο με την ελκυστικότητα των Περιφερειών, αλλά αντίθετα διατρέχει οριζόντια το σύνολο σχεδόν των Τομέων άσκησης πολιτικής, αντλώντας πόρους τόσο από το ΕΤΠΑ όσο και από το ΕΚΤ. Η πρόταση του ΥΠ.ΠΟ.Α. για το ΠΕΠ Νοτίου Αιγαίου έχει αναφορές σε μια ολιστική προσέγγιση των δράσεων Πολιτισμού με πεδίο αιχμής την προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενώ θέτει υπό διερεύνηση την υποστήριξη των θεσμών και εκδηλώσεων του Σύγχρονου Πολιτισμού (με χρηματοδότηση από το ΕΤΠΑ). Παράλληλα, ενδιαφέρει ιδιαίτερα το Υπουργείο η χρηματοδότηση δράσεων του Πολιτισμού σε θέματα Εκπαίδευσης, Απασχόλησης και Κοινωνικής Ένταξης (με χρηματοδότηση από το ΕΚΤ+), η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική και ολοένα αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια.
Στο πλαίσιο αυτό και με χρηματοδότηση του ΕΚΤ, υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται με ιδιαίτερη επιτυχία Εκπαιδευτικές Δράσεις είτε από Υπηρεσίες (Δημόσια Μουσεία, κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων, Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων) είτε από Εποπτευόμενους Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α. (Εθνικό Θέατρο, Εθνική Λυρική Σκηνή, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος). Αντίστοιχες δράσεις θα μπορούσαν να υλοποιηθούν και στο ΕΣΠΑ 2021-2027 σε τοπικό επίπεδο. Ο Πολιτισμός, ωστόσο, αποτελεί ταυτόχρονα και ένα όχημα κοινωνικής ένταξης που συμβάλλει στο στόχο δημιουργίας μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας και οι δράσεις του δύνανται να έχουν ως ωφελούμενους τόσο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (ΑμΕΑ, άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας ή νοητικής υστέρησης, εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα) όσο και ειδικές ομάδες πληθυσμού (πρόσφυγες / μετανάστες, άτομα με γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες (π.χ. Ρομά), ανήλικοι παραβάτες κ.λπ.). Δράσεις για ειδικές ομάδες πληθυσμού έχουν υλοποιηθεί στο παρελθόν, με επιτυχία, σε κεντρικό, αλλά και σε τοπικό επίπεδο, με χρηματοδότηση από ίδιους πόρους ή από ευρωπαϊκά προγράμματα πλην ΕΣΠΑ.
Ενδεικτικές κατηγορίες δράσεων:
1. Κατηγορία Δράσεων Δ.1.2 Ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών στους τομείς του πολιτισμού και του τουρισμού: Σήμανση μνημείων και δημιουργία γεωγραφικών ή θεματικών ψηφιακών πολιτιστικών διαδρομών σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα. Έργα ψηφιακής περιήγησης σε μεμονωμένα μνημεία ή αρχαιολογικούς χώρους.
2. Κατηγορία Δράσεων Δ.4.7 Δράσεις για την προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς: Έργα αποκατάστασης και ανάδειξης μνημείων, αισθητικής και λειτουργικής αναβάθμισης αρχαιολογικών χώρων, κυρίως, αλλά και εκσυγχρονισμού μουσειακών υποδομών και εκθέσεων. Μελετητικά ώριμα έργα σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα.
3. Κατηγορία Δράσεων Δ.6.1 Δράσεις Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης: Έργα αποκατάστασης μνημείων (συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατα σεισμοπλήκτων της Κω), αισθητικής και λειτουργικής αναβάθμισης αρχαιολογικών χώρων, καθώς και ενοποίησης μνημειακών συνόλων, που χωροθετούνται σε σημαντικά αστικά κέντρα της Περιφέρειας (π.χ. Ρόδος, Κως).
4. Κατηγορία Δράσεων Δ.6.2 Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη των μικρών νησιών: Έργα αποκατάστασης μνημείων, αισθητικής και λειτουργικής αναβάθμισης αρχαιολογικών χώρων, αλλά και εκσυγχρονισμού μουσειακών υποδομών και εκθέσεων σε μικρά νησιά. Ενδεικτικά αναφέρονται παρεμβάσεις σε: Ίο, Κύθνο, Σίφνο, Άνδρο, Αμοργό, Κέα, Ανάφη, Χάλκη, Τήλο και Αστυπάλαια.
5. Κατηγορία Δράσεων Δ.2.1 Ενεργειακή αναβάθμιση του δημόσιου κτηριακού αποθέματος και των υποδομών της ΠΝΑ: Ενδεχόμενη υποβολή μουσειακής υποδομής, εφόσον εξασφαλιστεί μελετητική ωριμότητα.
6. Κατηγορία Δράσεων Δ.5.9 Ανάπτυξη προγράμματος σχολικής και κοινωνικής ένταξης για παιδιά οικογενειών σε μειονεκτική θέση και αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής: Εκπαιδευτικές δράσεις με αφετηρία τόσο την Πολιτιστική Κληρονομιά όσο και το Σύγχρονο Πολιτισμό, στα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (με φορείς υλοποίησης τις Υπηρεσίες και τους Εποπτευόμενους Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.).
7. Κατηγορία Δράσεων Δ.5.10 Ανάπτυξη προγραμμάτων επιμόρφωσης, συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, κατάρτισης και εν γένει δια βίου μάθησης: Εκπαιδευτικές δράσεις πολιτισμού για την ενίσχυση της δια βίου μάθησης ενηλίκων, με φορείς υλοποίησης τις Υπηρεσίες και τους Εποπτευόμενους Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.
8. Κατηγορία Δράσεων Δ.5.14 Υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης παιδιών και εφήβων υπηκόων τρίτων χωρών: Εκπαιδευτικές δράσεις με στόχο την κοινωνική και πολιτισμική ένταξη παιδιών και εφήβων υπηκόων τρίτων χωρών, με φορείς υλοποίησης τις Υπηρεσίες και τους Εποπτευόμενους Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.
9. Κατηγορία Δράσεων Δ.5.15 Μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε υπηκόους τρίτων χωρών: Εναλλακτικά προτείνουμε τον τίτλο: «Μαθήματα ελληνικής γλώσσας και ελληνικού πολιτισμού σε υπηκόους τρίτων χωρών». Εκπαιδευτικές δράσεις με στόχο την κοινωνική και πολιτισμική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών. (Φορείς υλοποίησης: Υπηρεσίες και Εποπτευόμενοι Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.)
10. Κατηγορία Δράσεων Δ.5.17 Ολοκληρωμένα προγράμματα για την ενσωμάτωση των Ρομά στην αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης του ψηφιακού αποκλεισμού: Εκπαιδευτικές δράσεις πολιτισμού για την ενίσχυση της ενσωμάτωσης των Ρομά, με φορείς υλοποίησης τις Υπηρεσίες και τους Εποπτευόμενους Φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.
Η Επιτελική Δομή ΕΣΠΑ του ΥΠ.ΠΟ.Α. παραμένει στη διάθεσή σας για κάθε συμπληρωματική πληροφορία.
Καλημέρα σας,
κατόπιν εξέτασης του Σχεδίου Περιφερειακού Προγράμματος Νότιο Αιγαίο 2021-2027, προτείνω:
1) ΑΠ1 (ii)-Δ.1.2. Στην ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών θα μπορούσε να προωθηθεί η δημιουργία ψηφιακών αναπαραστάσεων – παρουσιάσεων σε 3D (σε συνεργασία με το ΥΠΟΑ) σημαντικών αρχαιολογικών χώρων όπου οι επισκέπτες των χώρων θα μπορούν να δουν προσομοίωση του χώρου όπως όταν αυτός λειτουργούσε και αντίστοιχα παρουσίαση ξενάγηση που θα μπορούσε να λειτουργήσει μέσω QR codes με τα κινητά τηλέφωνα των επισκεπτών σε συνδυασμό με την παροχή wifi στον χώρο.
2) ΑΠ1 (ii)-Δ.1.4. Δημιουργία σε επιλεγμένους οικισμούς που παρουσιάζουν μείωση πληθυσμού (και οι οποίοι έχουν πολιτιστικό ενδιαφέρον – π.χ. Άνω Σύρος, Ιουλίδα Κέας κλπ.) “νησίδων τεχνολογίας” , δηλαδή παροχή διευκολύνσεων όπως π.χ. ιδιαίτερα γρήγορη πρόσβαση στο διαδίκτυο (άνω των 100Mbps) και άλλων διευκολύνσεων ώστε να προσελκύσουν μικρού μεγέθους επιχειρήσεις – με αντικείμενο που ευνοεί την απομακρυσμένη λειτουργία από τα μεγάλα αστικά κέντρα (π.χ. συγγραφή κώδικα – προγραμμάτων & εφαρμογών) με στόχο την αναβίωση των οικισμών και την προσέλκυση νέων “κατοίκων” εργαζομένων.
2) ΑΠ2 (viii) Δ.2.9. Οι υποδομές και η προμήθεια οχημάτων να μην περιορίζεται μόνο στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα αλλά και σε ηλεκτρικά ποδήλατα – μηχανές και άλλα οχήματα, που θα μπορούσαν να εκτρέψουν πληθυσμό από την χρήση του αυτοκινήτου στα αστικά κέντρα της περιφέρειας με προβλήματα κυκλοφοριακού-στάθμευσης (π.χ. Ερμούπολη) ώστε να καταστεί δυνατή η μετακίνηση π.χ. με ποδήλατο και σε περιοχές με υψομετρικές διαφορές.
Από ΙΝΕ ΓΣΕΕ
Στα πλαίσια της διαβούλευσης επί του Σχεδίου για το Περιφερειακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2021-2027, θεωρούμε ότι θα πρέπει να ενταχθεί η πρόβλεψη για την σύσταση Κέντρου Στήριξης ΚΑΛΟ και όχι μόνο η χρηματοδότηση υφισταμένων φορέων ΚΑΛΟ. (3.3.5 Άξονας Προτεραιότητας 5: Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Ένταξη – Δ.5.5 Επιχορήγηση φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) στη Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου )
Το οικοσύστημα φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας έχει αναπτυχθεί ουσιαστικά την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα. Ενώ βρίσκεται σε σχετικά πρώιμο στάδιο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συντελεί στην αντιμετώπιση ορισμένων από τις σημαντικότερες προκλήσεις της χώρας, ιδιαίτερα της φτώχειας και της ανεργίας, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει να προωθήσει τον συνεργατισμό και να παρουσιάσει εναλλακτικά επιχειρηματικά μοντέλα που ενσωματώνουν το κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος στην οικονομική δραστηριότητα. Στην Έκθεση αποτελεσμάτων 2019, 2020 των 11 Κέντρων Στήριξης της ΚΑΛΟ στον ελληνικό χώρο αποτυπώνονται τα πολλαπλασιαστικά οφέλη της δράσης τους. (https://kentrostirixiskalo.online/wp-ontent/uploads/2021/07/catalogue-web-spreads.pdf)
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου προβλεπόταν στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο η σύσταση Κέντρου Στήριξης της ΚΑΛΟ. Η πρόβλεψη δεν υλοποιήθηκε. Είμαστε από τις περιφέρειες που δεν έχουμε δομή στήριξης των εγχειρημάτων της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας . Διακρίνουμε αναγκαιότητα στήριξης τοπικών πρωτοβουλιών και εγχειρημάτων που άπτονται της φιλοσοφίας της ΚΑΛΟ.
Για να υποστηρίξουμε τη θέση μας, αναφέρουμε τα αποτελέσματα του διακρατικού προγράμματος EmploySSE που αφορά στην Προώθηση της απασχολησιμότητας μέσω της Κοινωνικής (και) Αλληλέγγυας Οικονομίας”
Το διακρατικό πρόγραμμα EmploySSE, με τίτλο “Προώθηση της απασχολησιμότητας μέσω της Κοινωνικής (και) Αλληλέγγυας Οικονομίας”, και συντονιστή φορέα το ΙΝΕ ΓΣΕΕ, έχει ως κεντρική ιδέα την προώθηση της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑλΟ) στο πλαίσιο της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης.
Η ΚΑλΟ ως ένα εναλλακτικό μοντέλο βασίζεται σε αξίες και πρακτικές συμπερίληψης, οι οποίες θεωρούνται ιδιαίτερα απαραίτητες σε μια εποχή κοινωνικοοικονομικών αλλαγών. Τα εγχειρήματα της ΚΑλΟ αναπτύσσουν οικονομικές δραστηριότητες σε όλους τους τομείς της οικονομίας, με ευρύτερη κοινωνική στόχευση (ικανοποίηση των αναγκών των μελών τους και ενδιαφέρον για το περιβάλλον – φυσικό και κοινωνικό) έναντι της συσσώρευσης του κέρδους. Στην μεγάλη οικογένεια της ΚΑλΟ ανήκουν εναλλακτικά -ως προς τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα- συλλογικά εγχειρήματα που αναπτύσσουν δραστηριότητες και πρακτικές πέρα από το κυρίαρχο καπιταλιστικό μοντέλο, εστιάζοντας στη βιωσιμότητα, τις κοινωνικές ανάγκες, την αμοιβαιότητα και την αλληλεγγύη. Οργανώνονται και λειτουργούν με βάση τις αρχές της συλλογικής δράσης και της αλληλεγγύης και έχουν πολιτική στόχευση (συλλογική ιδιοκτησία, ισότιμη συμμετοχή, αυτόνομη δημοκρατική διοίκηση).
Σε αυτό το πλαίσιο, η ΚΑλΟ, ως εναλλακτικό οικονομικό μοντέλο, στοχεύει σε μια εναλλακτική μορφή ανάπτυξης, ριζικά διαφορετική από την επικρατούσα κερδοσκοπική προσέγγιση. Περιλαμβάνει μορφώματα, ο σκοπός των οποίων εστιάζει περισσότερο στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές αξίες παρά στην αναζήτηση οικονομικού κέρδους και μεγέθυνσης. Είναι ένας τρόπος ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών μέσω οικονομικών δραστηριοτήτων – όπως η ισότιμη ανταλλαγή υπηρεσιών – που ενισχύουν τις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της οικολογικής βιωσιμότητας, της συνεργασίας, της αμοιβαιότητας, της κοινότητας και της δημοκρατίας.
Η ΚΑλΟ θα μπορούσε να συμβάλλει στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων μέσω της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Πιο συγκεκριμένα, η ΚΑλΟ παρέχει ευρείες γνώσεις σχετικά με τις κοινωνικές και οικονομικές δυναμικές, τη βιώσιμη σχεδίαση, τη δημοκρατική διαχείριση, τον κοινωνικό/περιβαλλοντικό/οικονομικό αντίκτυπο κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας, την πολυεπίπεδη γνώση, τις επικοινωνιακές και διαπροσωπικές δεξιότητες, τη διαχείριση μετασχηματισμών, την εφαρμογή του συμμετοχικού σχεδιασμού, την ομαδική εργασία, τις δυνατότητες δικτύωσης και την ικανότητα για συνεργατικές συμπράξεις. Σε εκπαιδευτικό επίπεδο, η ΚΑλΟ συνάδει με δημιουργικές προσεγγίσεις, όπως συνεργατικές μεθόδους σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης, καθώς και με ισότιμη προσέγγιση μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου.
Το διακρατικό πρόγραμμα EmploySSE έχει τριπλό σκοπό και συναφείς επιμέρους στόχους:
● να καταστήσει την ΚΑλΟ ως μια ορατή και οικεία ιδέα στην αγορά εργασίας όσον αφορά την κοινωνική ένταξη, την απασχολησιμότητα και τη βιωσιμότητα.
● να παρέχει στους εκπαιδευτές καινοτόμες μεθόδους και εργαλεία διδασκαλίας εφαρμόζοντας εναλλακτική παιδαγωγική προσέγγιση, επισημαίνοντας συγκεκριμένες δεξιότητες του επαγγελματικού προφίλ του εκπαιδευτή στην ΚΑλΟ.
● να ενδυναμώσει τους εκπαιδευτές και συνεπώς τους εκπαιδευόμενους με νέες προσεγγίσεις, δεξιότητες και ικανότητες που προέρχονται από την ΚΑλΟ στην προσπάθειά τους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας.
Οι εταίροι που συνεργάστηκαν στα πλαίσια του διακρατικού προγράμματος EmploySSE, είναι από την πλευρά της Ελλάδας το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ και ο συνεργατικός χώρος Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας DOCK , η ένωση για την Αλληλέγγυα Οικονομία Mouvement pour l’économie solidaire Occitanie (Γαλλία), η κοινωνική επιχείρηση ENAIP Veneto (Ιταλία), η ΜΚΟ Ekumenická akademie/Οικουμενική Ακαδημία (Τσεχία) και το δίκτυο Green Network (Κροατία). Όραμα του έργου αποτελεί ο σχεδιασμός μιας ολοκληρωμένης κατάρτισης και επαγγελματικής ανάπτυξης, η οποία ενσωματώνει εναλλακτικά κοινωνικοοικονομικά μοντέλα στο πλαίσιο ιδεών και στάσεων. Στα πλαίσια της διακρατικής συνεργασίας αναπτύχθηκε ένας οδηγός για εκπαιδευτές και 4 εκπαιδευτικές ενότητες στο πεδίο της ΚΑλΟ, με σκοπό την προώθησή της στο σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Ο οδηγός εκπαιδευτών και οι αντίστοιχες εκπαιδευτικές ενότητες αποτελούν σημείο εκκίνησης ώστε εκπαιδευτές και σύμβουλοι να δημιουργήσουν το δικό τους υλικό και να ενσωματώσουν την ΚΑλΟ στη διδασκαλία και στο εκπαιδευτικό τους έργο με καινοτόμο και περιεκτικό τρόπο. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός για Συμβούλους Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Υπεύθυνους Χάραξης Πολιτικής, οι οποίοι καλούνται να βοηθήσουν και να καθοδηγήσουν τις νέες γενιές στην επαγγελματική τους πορεία φέρνοντάς τους σε επαφή με το σύμπαν των εγχειρημάτων της ΚΑλΟ: ένα παράδειγμα εναλλακτικής ανάπτυξης και επιχειρηματικότητας βασισμένο στον συνεργατισμό, την απασχόληση και την βιωσιμότητα.
Τα εκπαιδευτικά υλικά αφορούν τις ακόλουθες θεματικές ενότητες:
1. Εισαγωγή στην ΚΑλΟ και τις κοινωνικές επιχειρήσεις: ορισμοί, αξίες και αρχές
Η ενότητα αυτή αφορά την εισαγωγή στην ΚΑλΟ και προσφέρει μια σαφή εικόνα για το σχεδιασμό μελλοντικών εκπαιδευτικών μαθημάτων σε βασικά ζητήματα του πεδίου. Επομένως, μελετώντας την ενότητα αυτή, οι συμμετέχοντες θα είναι ικανοί να:
● Κατανοούν ότι το φιλοσοφικό πλαίσιο και οι επιδιωκόμενοι στόχοι διαφοροποιούν ουσιαστικά τα εγχειρήματα της ΚΑλΟ (συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις, ενώσεις αμοιβαιότητας, ανταλλακτικά δίκτυα, τράπεζες χρόνου κ.ά.) από την επιχειρηματικότητα της αγοράς. Ενώ οι παραδοσιακές, κερδοσκοπικές επιχειρήσεις στοχεύουν κυρίως στη μεγιστοποίηση του κέρδους, οι κοινωνικές επιχειρήσεις αποσκοπούν στην εύρεση μιας πιο αποδοτικής, αποτελεσματικής, βιώσιμης και δίκαιης λύσης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών.
● Αντιλαμβάνονται πώς η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα δημιουργεί προστιθέμενη αξία για ολόκληρη την κοινωνία και για τις τοπικές κοινότητες και όχι μόνο για κάθε άτομο ξεχωριστά.
● Κατανοούν τις προκλήσεις της ΚΑλΟ.
● Υιοθετούν τις αρχές και τους εκπαιδευτικούς στόχους της ΚΑλΟ.
● Θέτουν στόχους και σχεδιάζουν εκπαιδευτικά προγράμματα για κοινωνικούς επιχειρηματίες.
● Καλλιεργούν αξίες, κριτική σκέψη και συνεργασία μέσω προγραμμάτων κατάρτισης.
● Χρησιμοποιούν ποικίλες τεχνικές εκμάθησης.
● Εφαρμόζουν τις αρχές της ΚΑλΟ.
2. Δημοκρατική διαχείριση και οριζόντια διακυβέρνηση εντός της ΚΑλΟ και για τις επιχειρήσεις ΚΑλΟ
Η δεύτερη αυτή ενότητα αφορά ζητήματα εναλλακτικής διαχείρισης στο πλαίσιο της ΚΑλΟ. Στόχος της είναι, με την ολοκλήρωσή της, οι συμμετέχοντες να είναι σε θέση να:
● Εξηγούν πώς αναπτύσσονται οι φορείς ΚΑλΟ.
● Διαχειρίζονται φορείς ΚΑλΟ.
● Επιλέγουν διαφορετικές τεχνικές διοίκησης.
● Ορίζουν την κοινωνική αξία και τον αντίκτυπο της ΚΑλΟ βάσει και του εσωτερικού τρόπου διαχείρισης, διακυβέρνησης και δικτύωσης μεταξύ εγχειρημάτων.
● Θέτουν στόχους και δημιουργούν εκπαιδευτικές ασκήσεις με σκοπό την αύξηση του αντίκτυπου της δημοκρατικής διακυβέρνησης στα εγχειρήματα ΚΑλΟ.
● Απαντούν σε προκλήσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων των φορέων και παρέχουν προτάσεις για βελτίωση.
● Καλλιεργούν αξίες, κριτική σκέψη και συνεργασία μέσω προγραμμάτων κατάρτισης.
3. Σχεδιασμός προϊόντων / υπηρεσιών εντός του επιχειρησιακού πλαισίου ΚΑλΟ
Η τρίτη ενότητα εστιάζει στον σχεδιασμό προϊόντων και υπηρεσιών μέσα από εγχειρήματα ΚΑλΟ. Με τη μελέτη της, οι συμμετέχοντες θα είναι σε θέση να:
● Ενημερώνουν για το πώς οι μέθοδοι και τα εργαλεία της συμβατικής αγοράς μπορούν να αξιοποιηθούν από τα εγχειρήματα της ΚΑλΟ.
● Προωθούν τη χρηστικότητα των διαδικασιών marketing στο πλαίσιο της ΚΑλΟ.
● Ορίζουν πώς λειτουργούν οι διαδικασίες marketing προϊόντων/υπηρεσιών για τους φορείς ΚΑλΟ.
● Αναγνωρίζουν την κοινωνική αξία και τον αντίκτυπο των επιχειρήσεων ΚΑλΟ μέσω της έννοιας της βιωσιμότητας.
● Θέτουν στόχους και βρίσκουν τρόπους αύξησης της αξίας μέσα από διαδικασίες σχεδιασμού προϊόντων/υπηρεσιών.
● Αξιοποιούν το marketing matrix για την αποτύπωση και μέτρηση του αντίκτυπου των προϊόντων / υπηρεσιών.
● Προσδιορίζουν τις πληροφορίες που πρέπει να περιλαμβάνονται έτσι ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να επιφέρουν κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
● Προ(σ)καλούν τις επιχειρήσεις της αγοράς να προσαρμοστούν σε μια πιο βιώσιμη προσέγγιση.
4. Κλιμάκωση οικονομίας: τοπική ανάπτυξη, οικονομικές ροές και δικτύωση
Η τέταρτη και τελευταία ενότητα αφορά την οικονομία σε τοπικό επίπεδο. Μέσω της εκπαίδευσης σε αυτή την ενότητα, οι συμμετέχοντες θα μπορούν να:
● Ενημερώνουν σχετικά με τη σύνδεση των δικτυώσεων ΚΑλΟ με την τοπική ανάπτυξη.
● Προωθούν τη λογική ότι η ΚΑλΟ αναπτύσσεται μέσω των δράσεων δικτύωσης.
● Ορίζουν τους τύπους και την αξία κάθε δικτύου.
● Διατυπώνουν την κοινωνική αξία και τον αντίκτυπο των επιχειρήσεων ΚΑλΟ μέσα από την έννοια της βιωσιμότητας.
● Θέτουν στόχους και βρίσκουν μεθόδους ανάπτυξης δικτυώσεων ΚΑλΟ.
● Κατανοούν την αξία των κοινοτικών συνεργατικών δικτύων.
● Προσδιορίζουν ποιες πληροφορίες είναι απαραίτητες ώστε οι ενδιαφερόμενοι φορείς να επιφέρουν θετικές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
● Διαφοροποιούνται από την ‘κλασική’ έννοια της οικονομικής ανάπτυξης και υποστηρίζουν βιώσιμες διαδικασίες τοπικής ανάπτυξης.
Οι παραπάνω εκπαιδευτικές ενότητες, μπορεί να χρησιμοποιηθούν είτε αυτόνομα, είτε ως μέρος άλλων εκπαιδεύσεων σε τομείς της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, όπως η οικονομία, το management, η τοπική/περιφερειακή ανάπτυξη, η περιβαλλοντική διαχείριση, ο τουρισμός κ.ά.. Δεν αποτελεί ένα πλήρες, λεπτομερές σύνολο εκπαιδευτικού υλικού, αλλά ένα ολοκληρωμένο και ολιστικό εργαλείο που στοχεύει στο να ενεργοποιήσει τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και τις δεξιότητες διδασκαλίας των εκπαιδευτών, ώστε στη συνέχεια να αναπτύξουν το δικό τους εκπαιδευτικό υλικό. Στόχος της ανάπτυξης των εκπαιδευτικών ενοτήτων αποτελεί η ενδυνάμωση των εκπαιδευτών με τις μαθησιακές δεξιότητες που απαιτούνται για το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση της διδασκαλίας των εκπαιδευομένων στο πεδίο της ΚΑλΟ ή για την ενσωμάτωση της φιλοσοφίας της σε εκπαιδευτικά προγράμματα σε άλλους τομείς. Τέλος, προσφέρει τη δυνατότητα, κατόπιν ανάλογης τροποποίησης, να χρησιμοποιηθεί και σε άλλα επίπεδα εκπαίδευσης ξεπερνώντας τα όρια της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης.
Περισσότερες πληροφορίες βρίσκονται στον ιστότοπο: https://employsse.eu και στη σελίδα κοινωνικών μέσων: https://web.facebook.com/EmploySSE
Το πρόγραμμα EmploySSE είναι ένα έργο Erasmus+ (2019-1-EL01-KA202-062479) και ως εκ τούτου, συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ελληνική Εθνική Υπηρεσία IKY).
Αρ. Πρωτ. 46/2021 (Green Tank)
Σχόλια και προτάσεις ως συμβολή στη διαβούλευση επί του Σχεδίου για το Περιφερειακό Πρόγραμμα Νότιο Αιγαίο 2021-2027
Με το παρόν κείμενο, το Green Tank και το Cyclades Preservation Fund αποτυπώνoυν τις απόψεις τους στον νέο κύκλο διαβούλευσης για το Περιφερειακό Πρόγραμμα «Νότιο Αιγαίο 2021-2027».
Το παρόν συμπληρώνει τη συμμετοχή του Green Tank στις προηγούμενες διαβουλεύσεις που είχε οργανώσει η Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης, τόσο με το ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο επί του Κειμένου Αρχών όσο και επί των Στρατηγικών Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης (ΟΧΑ). Πλέον το κείμενο που έχει τεθεί σε διαβούλευση παρέχει μεγαλύτερη λεπτομέρεια τόσο ως προς την στόχευση και τις δράσεις που προβλέπεται να χρηματοδοτήσει, όσο και ως προς την κατανομή των πόρων.
Σημειώνουμε ωστόσο ότι απουσιάζει η παρουσίαση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Προγράμματος βάσει της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ η οποία θα πρέπει να συνοδεύει το Πρόγραμμα και να τεθεί σε σχετική διαβούλευση.
Επισημαίνουμε επίσης την περιορισμένη διάρκεια της διαβούλευσης και το γεγονός ότι η προθεσμία υποβολής σχολίων συμπίπτει με την προτιθέμενη υποβολή του Προγράμματος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γεγονός που αποδυναμώνει την έννοια της διαβούλευσης και τη συμμετοχή διαφορετικών εμπλεκόμενων φορέων στην υπό διαμόρφωση εταιρική σχέση του Προγράμματος.
Ακολουθούν οι βασικές παρατηρήσεις επί του Σχεδίου Περιφερειακού Προγράμματος «Νότιο Αιγαίο 2021-2027». Όπως και στις προηγούμενες διαβουλεύσεις, σημείο αφετηρίας αποτελεί το γεγονός ότι η νέα προγραμματική περίοδος, 2021-2027, παρέχει πολλές δυνατότητες για τον πράσινο μετασχηματισμό σημαντικών κλάδων της οικονομίας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ξεκινώντας από τον τουρισμό που είναι κυρίαρχος κλάδος, αλλά και άλλων όπως είναι η ενέργεια, η πρωτογενής παραγωγή και παράλληλα η προστασία και βιώσιμη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος.
1. Πράσινη μετάβαση και πορεία προς τη βιώσιμη ανάπτυξη: Η νέα προγραμματική περίοδος περιέχει πολλές δυνατότητες υποστήριξης της πράσινης μετάβασης της Περιφέρειας συμβάλλοντας καίρια στον Κεντρικό Στόχο του Προγράμματος περί «διασφάλισης της βιώσιμης ανάπτυξης και της αειφορίας των πόρων». Για να επιτευχθεί ωστόσο αυτή η μετάβαση απαιτείται μία οριζόντια ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε όλους τους άξονες του Προγράμματος, η οποία αν και αποτελεί ζητούμενο δεν αποτυπώνεται στις Προτεραιότητες και τις Δράσεις του. Συγκεκριμένα, ένα πολύ μεγάλο μέρος των επενδύσεων και μάλιστα υπό την Προτεραιότητα 2 (Αειφορική ανάπτυξη – βιώσιμη διαχείριση των πόρων) αφορά στην ολοκλήρωση βασικών περιβαλλοντικών υποδομών (διαχείρισης απορριμμάτων, αποβλήτων, ύδρευσης), δεσμεύοντας 63% των πόρων αυτής της Προτεραιότητας, αντί του πράσινου μετασχηματισμού των κλάδων της οικονομίας της Περιφέρειας. Μεγάλο μέρος των επενδύσεων και από την Προτεραιότητα 6 (Ολοκληρωμένη Βιώσιμη Ανάπτυξη) επίσης κατευθύνεται σε τέτοια έργα. Μάλιστα, δεν είναι σαφές αν οι επενδύσεις σε άλλες Προτεραιότητες, όπως είναι η Προτεραιότητα 1 ενσωματώνουν οριζόντια τη στόχευση της πράσινης μετάβασης ή αφορούν ευρύτερα στη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας, χωρίς να δίνεται βαρύτητα στην θεματική στόχευση των επενδύσεων.
Προτείνεται να εμπλουτιστούν οι προβλέψεις ανά Προτεραιότητα (1-6) και να αναθεωρηθούν ανάλογα οι δυνητικές δράσεις της κάθε μίας με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σαφής ο προσανατολισμός ότι η Περιφέρεια επιδιώκει να έχει ενεργό ρόλο και συμμετοχή στην πράσινη μετάβαση επενδύοντας στον πράσινο μετασχηματισμό των κλάδων της οικονομίας της. Ενδεικτικά, στην Προτεραιότητα 3, οι Δράσεις θα πρέπει να μην εξαντληθούν στη βελτίωση του οδικού δικτύου και των λιμενικών εγκαταστάσεων αλλά να επιδιώκουν στην προώθηση επιλογών χαμηλού ή μηδενικού άνθρακα. Μία άλλη περίπτωση αφορά στην ανάγκη να αναφερθεί ρητά ότι οι Δράσεις Δ.5.1-Δ.5.3 που χρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ+ θα συμβάλουν στη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και την αντίστοιχη ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της Περιφέρειας.
Επιδιώκοντας να συνεισφέρουμε σε αυτή την κατεύθυνση σας έχουμε ήδη καταθέσει την έκθεση «Ευκαιρίες χρηματοδότησης για ένα βιώσιμο μέλλον κατά την περίοδο 2021-2027» η οποία εντοπίζει από τις μία τις δυνατότητες χρηματοδότησης και από την άλλη τις προοπτικές που δημιουργούνται για συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας. Η έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο έργου που συγχρηματοδοτείται από το Cyclades Preservation Fund, το Ionian Environment Foundation και το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου.
2. Διαφοροποίηση παραγωγικού μοντέλου νησιών της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου: Στο κείμενο του Προγράμματος διατυπώνεται ως κεντρικός στόχος του Προγράμματος «η ενίσχυση και διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματός της (Περιφέρειας), με την υιοθέτηση μιας στρατηγικής διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, η διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης και της αειφορίας των πόρων και η ενίσχυση της χωρικής και κοινωνικής συνοχής προ όφελος των κατοίκων και των επισκεπτών της». Αν και ο κεντρικός στόχος είναι στη σωστή κατεύθυνση, αναγνωρίζοντας ιδιαιτερότητες και ανάγκες της Περιφέρειας, από τις στρατηγικούς στόχους και τις προτεραιότητες που προτείνονται δεν διαφαίνεται διαφοροποίησή τους ή και των επιμέρους δράσεων ανά νησί ή ομάδα νησιών στην οποία κατατάσσεται τα κάθε νησί, με εξαίρεση την Προτεραιότητα 6, η οποία ωστόσο αφορά ένα συγκεκριμένες περιοχές υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Προτείνεται 1), να υπάρξει μεγαλύτερη εξειδίκευση των προτεραιοτήτων και ειδικά όσον αφορά στην Προτεραιότητα 1, ώστε οι πόροι να κατευθυνθούν για την κάλυψη των διαφορετικών αναγκών του κάθε νησιού. Κατ’ ελάχιστον θα πρέπει οι προτεινόμενες δράσεις να διαφοροποιηθούν ανά ομάδα νησιών. Μία τέτοια προσέγγιση θα βοηθήσει και στη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης μεταξύ των νησιών ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τον τουρισμό, π.χ. με την ανάπτυξη βιώσιμης γεωργίας και αλιείας και ευρύτερα του πρωτογενούς αλλά και του δευτερογενούς τομέα (π.χ. κτηνοτροφικά προϊόντα, αλίπαστα), στην ενίσχυση νέων επιχειρήσεων και πρωτοβουλιών και στη διεύρυνση δραστηριοτήτων υποστηρίζοντας ενδεικτικά εκείνες που προωθούν βελτίωση πρακτικών υφιστάμενων μονάδων προς πιο βιώσιμες λύσεις (π.χ. ελαχιστοποίηση χρήσης πόρων, προώθηση κυκλικής οικονομίας). Κλειδί στο πλαίσιο αυτό είναι η συμπληρωματική χρηματοδότηση από άλλα προγράμματα και άλλα ταμεία (σημείο 7 παρακάτω).
Προτείνεται 2) πέρα από την πρόβλεψη για τη στήριξη επενδυτικών σχεδίων μικρού προϋπολογισμού, να προβλεφθεί μεγαλύτερο εύρος δικαιούχων (ομάδες στόχου) των παρεμβάσεων, υπό κάθε στρατηγικό στόχο και προτεραιότητα. Με αυτόν τρόπο θα μπορέσει να αξιοποιηθεί μεγαλύτερο μέρος του παραγωγικού δυναμικού της Περιφέρειας που περιλαμβάνει μία δυναμική κοινωνία των πολιτών, με τους οργανισμούς και φορείς της (όπως είναι οι περιβαλλοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις με διαφορετικές νομικές μορφές), καθώς και πολλές πρωτοβουλίες της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (ΚΑΛΟ). Σημειώνεται ότι οι πρωτοβουλίες της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας αντιμετωπίζονται μόνο στην Προτεραιότητα 5 της κοινωνικής ένταξης, αντί να θεωρούνται αναπόσπαστο τμήμα της αναπτυξιακής προοπτικής της Περιφέρειας και άρα να είναι δυνητικοί δικαιούχοι.
3. Βιώσιμος τουρισμός: Ενώ στο Πρόγραμμα και στον Κεντρικό Στόχο αυτού αναγνωρίζεται και ορθά γίνεται αυτό, η ανάγκη διαφοροποίησης του ίδιου του τουριστικού μοντέλου που τα τελευταία χρόνια έχει κυριεύσει την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, δεν δίνεται έμφαση και δεν κατευθύνονται πόροι για την ενίσχυση προϊόντων και υπηρεσιών που έχουν στόχο συγκεκριμένα τον περιβαλλοντικά βιώσιμο τουρισμό. Για παράδειγμα, ενώ είναι θετικό ότι με τη δράση Δ.1.2 προβλέπεται η ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος της Περιφέρειας μέσα από ψηφιακές εφαρμογές, από μόνη της αυτή η δράση, όσο και σημαντική κι αν είναι, δεν αρκεί. Πρέπει να συνοδεύεται και από τη δημιουργία προϊόντων, υπηρεσιών και τελικά τουριστικών εμπειριών, που επιτρέπουν στον επισκέπτη να γνωρίσει από κοντά – εντός των ορίων της φέρουσας ικανότητας του κάθε τόπου, αυτό το φυσικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα, πρέπει να αξιοποιηθούν οι πόροι της νέας προγραμματικής περιόδου για την ενίσχυση διαφορετικών μορφών τουρισμού, όπως είναι ο φυσιολατρικός, ο περιπατητικός, ο οικοτουρισμός, ο τουρισμός της υπαίθρου. Αυτές οι μορφές τουρισμού μπορούν να συνδυαστούν και με την προώθηση και ανάδειξη στοιχείων πολιτιστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, διαμορφώνοντας νέα προϊόντα όπως «διαδρομές σπάνιων βοτάνων», «διαδρομές νερού» – στέρνες – χείμαρροι, κλπ). Άλλες εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι ο γεωλογικός τουρισμός, ο ερευνητικός τουρισμός, ο τουρισμός για εθελοντισμό. Συνδυαστικά αυτές οι πρόσθετες επιλογές μπορούν όχι μόνο να διευρύνουν την τουριστική περίοδο αλλά και να έχουν ετήσια διάρκεια
Επιπρόσθετα, η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος μπορεί να γίνει συνδυαστικά με εκείνη της διαφοροποίησης της παραγωγικής βάσης της Περιφέρειας, εάν προωθηθεί συγκεκριμένα ο τουρισμός που συνδέεται με τον πρωτογενή ή τον δευτερογενή τομέα (π.χ. αγροτουρισμός, οινοτουρισμός, γαστρονομικός τουρισμός, αλιευτικός τουρισμός, κτλ). Ωστόσο, το Πρόγραμμα δεν δίνει αυτή την κατεύθυνση με αποτέλεσμα στο μέλλον η αξιοποίηση των πόρων να μην μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με το ένα πρόκειται για τον εκσυγχρονισμό μίας υφιστάμενης ή την ανάπτυξη μίας διαφοροποιημένης τουριστικής δραστηριότητας.
Προτείνεται να προστεθεί ως κατεύθυνση, στη Δράση Δ.1.6 ή ως χωριστή Δράση *Δ.1.7* εφόσον πρόκειται για έργα που απευθύνονται σε επιχειρήσεις, και αντίστοιχα ως κατεύθυνση στη Δράση 4.7 ή ως χωριστή δράση *Δ.4.8*, η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού που συνδέονται με τη φύση (π.χ. φυσιολατρικός, περιπατητικός, οικοτουρισμός, τουρισμός υπαίθρου κτλ) καθώς και τη βιώσιμη πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή (π.χ. αγροτουρισμός, οινοτουρισμός ή γαστρονομικός τουρισμός). Για τον δεύτερο τομέα, θα πρέπει να προβλεφθεί η συμπληρωματικότητα και από το Πρόγραμμα Υδατοκαλλιεργειών, Αλιείας και Θάλασσας καθώς και από το Στρατηγικό Σχέδιο για τη νέα ΚΑΠ 2023-2027.
Επιπλέον όσον αφορά τον τουρισμό, δεν δίνεται επαρκής έμφαση στον συνολικό σχεδιασμό για αλλαγή του τουριστικού μοντέλου και προτύπου κάθε νησιού με τις δράσεις που θα υλοποιηθούν από μεμονωμένες επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου, υφιστάμενων ή νέων (π.χ. μέσω των Δράσεων Δ.1.2, Δ.1.5, Δ.1.6) και εκείνων που θα υλοποιηθούν από τις αρμόδιες αρχές (π.χ. μέσω των Δράσεων Δ.4.6 και Δ.4.7). Το γεγονός αυτό μειώνει τη δυνατότητα δημιουργία βιώσιμων – πράσινων – τουριστικών προορισμών, στους οποίους ο επισκέπτης θα βιώνει μία διαφορετική εμπειρία από τη στιγμή που καταφθάνει στο νησί (π.χ. με άφιξη σε αναβαθμισμένους εξηλεκτρισμένους λιμένες), κατά τη διάρκεια των εσωτερικών μετακινήσεων (π.χ. με τη βελτίωση των υποδομών των ΜΜΜ, τη δημιουργία υποδομών ηλεκτροκίνησης ειδικά για τοπικά και δημοτικά μέσα μεταφοράς, η παροχή προς ενοικίαση εναλλακτικών μέσων, όπως τα ποδήλατα ή τα ηλεκτρικά ποδήλατα ή scooters με τους αντίστοιχους σταθμούς φόρτισης καθώς και πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων), την πρόσβαση σε εναλλακτικά σημεία ενδιαφέροντος (π.χ. με την προώθηση εναλλακτικών προορισμών με σύγχρονες παροχές όπως είναι οι ψηφιακές εφαρμογές και οι ηλιακοί σταθμοί φόρτισης συσκευών) αλλά και τη διασφάλιση υπηρεσιών διαμονής και εστίασης που εφαρμόζουν πρακτικές ενεργειακής αποδοτικότητας και βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων και χρήσης του νερού. Η ενίσχυση καλών πρακτικών χρήσης νερού (π.χ. η αντιμετώπιση απωλειών από τον εξοπλισμό και τα εσωτερικά δίκτυα κτιρίων, η εγκατάσταση μικτών νερού-αέρα ειδικότερα δε στα μικρότερα νησιά της περιφέρειας), με έμμεσο πρόσθετο όφελος τη μείωση των ενεργειακών καταναλώσεων παραγωγής και διανομής ύδατος, από ιδιώτες και επιχειρήσεις, αφορά ιδιαίτερα σε νησιά των οποίων τα συστήματα βασίζονται σε μονάδες αφαλάτωσης ενώ συμπληρώνουν τις δράσεις εκείνες που προβλέπονται να υλοποιηθούν από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης στη Δράση Δ.2.6 Συνεπώς, απαιτείται μεγαλύτερη έμφαση στον σχεδιασμό και την επιλογή των δράσεων ώστε τελικά να αλληλο-συμπληρώνονται και να βοηθήσουν στον μετασχηματισμό των τόπων ενδιαφέροντος. Μόνη θετική εξαίρεση αποτελεί η πρόβλεψη για προώθηση του βιώσιμου τουρισμού υπό την Προτεραιότητα 6, αν και δεν είναι σαφές ότι ο σχεδιασμός των ΟΧΕ θα κατευθύνει και τις επενδύσεις από άλλες Προτεραιότητες, π.χ. Προτεραιότητα 1 και 3.
Προτείνεται, 1) κατ’ ελάχιστον οι δράσεις που θα υλοποιηθούν σε συγκεκριμένες περιοχές που είναι επιλέξιμες υπό την Προτεραιότητα 6 (αστικά κέντρα για τη Δράση Δ.6.1 και μικρά νησιά από τη Δράση Δ.6.2) να σχεδιαστούν με το παραπάνω σκεπτικό συνολικού σχεδιασμού ώστε οι παρεμβάσεις να είναι συνεκτικές.
Προτείνεται, 2) η ρητή αναφορά σε δράσεις προώθησης του βιώσιμου τουρισμού και βιώσιμων υποδομών που να τον υποστηρίζουν, τόσο από μεμονωμένους ιδιώτες και επιχειρήσεις όσο και από τους φορείς της αυτοδιοίκησης σε άλλες προτεραιότητες καθώς και η πρόβλεψη σχετικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
4. Προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας: Παρόλο που το πρόγραμμα αναγνωρίζει τις «κρίσιμες» ανάγκες προστασίας και αποκατάστασης της βιοποικιλότητας, δεν περιλαμβάνει κανένα μέτρο σε αυτή την κατεύθυνση. Το γεγονός αυτό προβληματίζει λαμβάνοντας υπόψη ότι η Περιφέρεια συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό περιοχών Natura 2000 σε σύγκριση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας και ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά κάλυψης (37%) της χώρας. Επισημαίνεται ότι με βάση τον σχεδιασμό που έχει εκπονήσει το ίδιο το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δηλαδή το Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας, καταγράφονται και κοστολογούνται μέτρα προτεραιότητας ειδικά για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και αφορούν τόσο εντός όσο και εκτός των περιοχών Natura 2000, όπως είναι δράσεις διαχείρισης των περιοχών, δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καθώς και έργα ερμηνείας περιβάλλοντος ή σήμανσης, περίφραξης δημιουργίας διαδρομών που από τη μία προστατεύουν ευαίσθητα οικοσυστήματα και από την άλλη τα αναδεικνύουν, καθώς και δράσεις αποκατάστασης εκείνων που έχουν κατακερματιστεί ή υποβαθμιστεί.
Προτείνεται στους ειδικούς στόχους της Προτεραιότητας 2, η συμπλήρωση ενός ακόμα στόχου για «Διατήρηση και Αποκατάσταση της Βιοποικιλότητας». Με αυτό τον τρόπο οι πόροι του Προγράμματος της Περιφέρειας θα συμπληρώσουν εκείνους του τομεακού προγράμματος για τις δράσεις και τα μέτρα που ήδη προβλέπονται στο ΠΔΠ 2021-2027. Επίσης μπορούν να καλύψουν πρόσθετες ανάγκες εκτός των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τη Φύση αλλά που θα συνδράμουν στους στόχους τόσο της ευρωπαϊκής (με ορίζοντα το 2030) όσο και της εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα.
5. Καθαρή ενέργεια: Οι επενδύσεις που αφορούν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι ιδιαίτερα περιορισμένες καθώς επικεντρώνονται στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας του δημόσιου τομέα και όχι ευρύτερα την πράσινη ενεργειακή μετάβαση της Περιφέρειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπάρχει ουδεμία αναφορά σε έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αποθήκευσης ενέργειας ώστε να προωθηθεί η απεξάρτηση της Περιφέρειας από ρυπογόνους και οικονομικά επιβαρυντικούς πετρελαϊκούς σταθμούς. Το γεγονός είναι αξιοσημείωτο ειδικά λόγω της εμπειρίας της Τήλου όπου λειτουργεί ο πρώτος υβριδικός σταθμός ενέργειας από ΑΠΕ σε Μεσογειακό νησί.
Προτείνεται: 1) η διεύρυνση των δικαιούχων σε δράσεις εξοικονόμησης και βελτίωσης ενεργειακής αποδοτικότητας, συνδυαστικά με τις Προτεραιότητες 1 και 2, και διευκρίνιση των δυνατοτήτων συγχρηματοδότησης από άλλα Ταμεία . Αυτή η πρόβλεψη είναι απαραίτητη για μία συνολική επενδυτική προσέγγιση από ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις που επιδιώκουν να συμμετέχουν στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Προτείνεται: 2) η προσθήκη δράσεων για την προώθηση της καθαρής ενέργειας (ΑΠΕ και αποθήκευση ενέργειας) υπό την Προτεραιότητα 2 λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, και τη φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού.
Προτείνεται 3) η συμπερίληψη της υποστήριξης δημιουργίας, λειτουργίας και εγκατάστασης ενεργειακών κοινοτήτων από την τοπική κοινωνία ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στην ενεργειακή μετάβαση καθώς και η διαφοροποίηση του εισοδήματος στην Περιφέρεια.
6. Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και πρόληψη κινδύνων: Ενώ στην εισαγωγική ενότητα του Προγράμματος δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη θωράκισης της Περιφέρειας και των νησιών της από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η οποία ορίζεται ως στρατηγική επιλογή, οι επενδυτικές προτεραιότητες που καταγράφονται αφορούν κυρίως σε παραδοσιακά τεχνικά έργα, ακόμα κι αν είναι μικρής κλίμακας, όπως είναι η διευθέτηση ρεμάτων και τα αντιπλημμυρικά έργα, χωρίς καμία αναφορά ή πρόβλεψη για αποκατάσταση της φύσης και αξιοποίησης φυσικών πράσινων υποδομών. Όμως πλέον γίνεται όλο και πιο αποδεκτό ότι λύσεις που είναι βασισμένες στη φύση είναι ιδιαίτερα αποδοτικές. Οι λύσεις αυτές μπορούν να ενισχύσουν την άμυνα και την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων, π.χ. να ενισχύσουν την αντιπλημμυρική προστασία, και την αντιμετώπιση προβλημάτων διάβρωσης που εντοπίζονται σε ορισμένα νησιά, ενώ παράλληλα συντελούν στην αποκατάσταση της φύσης. Τέτοιες λύσεις μπορούν επίσης να συνδράμουν στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα και στην ολοκληρωμένη διαχείριση υδατικών πόρων, για παράδειγμα με συλλογή και αξιοποίηση βρόχινου και πλημμυρικού νερού, με ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση ύδατος.
Προτείνεται 1): η προσθήκη προβλέψεων για φυσικές πράσινες υποδομές ή λύσεις βασισμένες στη φύση, γεγονός που θα ευθυγραμμίσει το Πρόγραμμα με την υποχρέωση δέσμευσης πόρων για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας αλλά και θα της επιτρέψει να εφαρμόσει τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τη νέα Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα για το 2030.
Προτείνεται 2) η οριζόντια εξέταση κάθε προτεινόμενου έργου υπό την οπτική της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Υδατικών Πόρων και εξέτασης εναλλακτικής λύσης βασισμένης στη φύση» (Nature Based Solution) για προτεινόμενα τεχνικά έργα διευθέτησης ρεμάτων και αντιπλημμυρικών έργων
7. Συμπληρωματικότητα πόρων: Από το κείμενο του Προγράμματος απουσιάζει όπως και από το Κείμενο Βασικών Αρχών, η αναλυτική παρουσίαση της συμπληρωματικότητας των πόρων από άλλα Προγράμματα (π.χ. τομεακά) και Ταμεία (Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ΚΑΠ, κτλ), ανά Προτεραιότητα και Δράση. Το γεγονός αυτό μειώνει την ικανότητα κατανόησης των συνολικών πόρων που θα διοχετευτούν στην Περιφέρεια και δεν αποτυπώνει κάποιον ευρύτερο σχεδιασμό (πέραν όσων αναφέρονται στο ΕΣΠΑ) για τις επενδυτικές επιλογές που μέχρι στιγμής έχουν ενταχθεί στο έργο.
Προτείνεται η παρουσίαση της συμπληρωματικότητας των πόρων ανά Πρόγραμμα και Ταμείο και η συνολική παρουσίαση με άλλες προσαρμογές του Προγράμματος πριν την τελική υποβολή του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η συνδυαστική χρηματοδότηση με τη βέλτιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων των διαφορετικών προγραμμάτων και πηγών χρηματοδότησης θα είναι εξαιρετικά σημαντική για την προώθηση και τελικά την εδραίωση ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης για τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου